Περίληψη
Σκοπός
της παρούσας μελέτης είναι η παρουσίαση της σημασίας της πρόβλεψης συμπεριφορών
με στόχο την υγεία και ειδικότερα της χρήσης ψυχοκοινωνικών μοντέλων για την πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της
μήτρας.
Μέθοδος: Πραγματοποιήθηκε ανασκόπηση επιλεγμένης
βιβλιογραφίας και επιστημονικής αρθρογραφίας αλλά και αναζήτηση άρθρων στο
διαδίκτυο.
Διαπιστώσεις: Η άγνοια, η κακή κοινωνικό-οικονομική κατάσταση, οι
θρησκευτικές προκαταλήψεις και ο φόβος για τον καρκίνο οδηγούν σε αποφυγή
εξετάσεων προσυμπτωματικού ελέγχου που θα μπορούσε να είναι σωτήριος.
Συμπεράσματα: Η χρήση του μοντέλου
πεποιθήσεων για την υγεία μπορεί να οδηγήσει σε επιτυχημένα προγράμματα
προσυμπτωματικού ελέγχου και σε επακόλουθη δυνητική μείωση της νοσηρότητας και
της θνησιμότητας.
Εισαγωγή
Τον 20ο αιώνα, οι
παρεμβάσεις που έγιναν για τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου οδήγησαν σε
διπλασιασμό του προσδόκιμου επιβίωσης. Οι σημαντικότερες από αυτές ήταν: η
μείωση της παιδικής θνησιμότητας, η διαπαιδαγώγηση του πληθυσμού, η βελτίωση
της αποτελεσματικότητας των ιατρικών παρεμβάσεων τόσο σε ατομικό όσο και σε
κοινωνικό επίπεδο με την αντιμετώπιση των μολυσματικών ασθενειών και την
ανοσοποίηση ευαίσθητων ομάδων και, μέσω πρωτογενούς πρόληψης, η εξουδετέρωση
δυνητικά βλαπτικών παραγόντων με την απολύμανση και τη χλωρίωση του νερού.
Η πρωτογενής πρόληψη αποτελεί προτεραιότητα για τη δημόσια
υγεία, ενώ η δευτερογενής πρόληψη έγκειται σε ατομικό επίπεδο και για τον λόγο
αυτό έχουν σχεδιαστεί προγράμματα για να αντιμετωπιστούν οι κυριότερες αιτίες
θανάτου όπως είναι τα ατυχήματα, οι καρδιαγγειακές παθήσεις και οι νεοπλασίες.(Τριχόπουλος
2000)
Όσον αφορά στην πρόληψη των
ατυχημάτων έχουν αναπτυχθεί προγράμματα ενημέρωσης για ασφαλή οδήγηση, έχουν
βελτιωθεί τα ατομικά μέσα προστασίας με την εισαγωγή της ζώνης ασφαλείας και
έχουν βελτιωθεί η ενεργητική και η παθητική ασφάλεια των αυτοκινήτων. Επίσης,
για τις καρδιαγγειακές παθήσεις, το κυριότερο σύμπτωμα του σύγχρονου τρόπου
ζωής, έχουν σχεδιαστεί καμπάνιες ενημέρωσης για τη χρησιμότητα της μεσογειακής
διατροφής και της άσκησης, για τις συνέπειες των βλαπτικών συνηθειών, όπως
είναι το κάπνισμα και η πλούσια σε λιπαρά διατροφή, ενώ έχουν υιοθετηθεί και
ατομικά μέτρα προστασίας με τη διεξαγωγή προληπτικών εξετάσεων όπως είναι η
μέτρηση της αρτηριακής πίεσης, το ηλεκτροκαρδιογράφημα και η μέτρηση της
χοληστερόλης.
Η τρίτη περίπτωση των
νεοπλασιών είναι διαφορετική καθώς υπάρχουν τεράστιες δυσκολίες στη σύνδεση
αιτίας αποτελέσματος και ιδιαιτέρως συχνά στην πρόληψη και αντιμετώπισή
τους. Η χρησιμότητα της πρωτογενούς
πρόληψης με την υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής, όπως είναι η διακοπή του
καπνίσματος έχει επιβεβαιωθεί από επιδημιολογικές μελέτες, ενώ η δευτερογενής
πρόληψη με την διενέργεια προληπτικών εξετάσεων
οδηγεί στην έγκαιρη διάγνωση.
Η έγκαιρη διάγνωση πιθανόν να
οδηγήσει σε πιο αποτελεσματική θεραπευτική παρέμβαση δεδομένου ότι η
αντιμετώπιση αρχικών ανατρέψιμων βλαβών μπορεί να αποτρέψει μεγαλύτερες βλάβες
και την κατάληξη σε μόνιμες αναπηρίες ή στο θάνατο.
Μια
από τις κυριότερες αιτίες θανάτου στις γυναίκες είναι ο καρκίνος του τραχήλου
της μήτρας, ενώ η πλέον διαδεδομένη και επιτυχημένη εξέταση για την έγκαιρη
διάγνωση των προκαρκινικών αλλοιώσεων αυτού είναι η κυτταρολογική εξέταση
επιχρισμάτων του τραχήλου της μήτρας (Τεστ Παπανικολάου - Pap
test),
με στόχο. (Pontén 1995)
ΤΕΣΤ
ΠΑΠ
Το τεστ ΠΑΠ είναι μια ανώδυνη
λήψη κολπικού επιχρίσματος με τη χρήση ενός στειλεού η οποία ακολουθείται από
επίστρωση αυτών των κυττάρων σε ένα πλακάκι, την χρώση αυτού και την
παρακολούθησή του στο μικροσκόπιο. Τα αποτελέσματα του έχουν διαβαθμίσεις και η
εύρεση μη αρνητικών αποτελεσμάτων οδηγεί σε ειδική αντιμετώπιση ανάλογα με τα
ευρήματα. Σε απλές περιπτώσεις εύρεσης μιας φλεγμονής, είναι αρκετή η χορήγηση
φαρμακευτικής αγωγής και η επανεξέταση μετά από ένα συγκεκριμένο χρονικό
διάστημα, ενώ σε πιο σοβαρές αλλοιώσεις έχουμε διενέργεια συμπληρωματικών
εξετάσεων όπως το HPV test, η τραχηλογραφία ή η
κολποσκόπηση. (Αγοραστός 2007)
Παρά τον έντονα υποκειμενικό χαρακτήρα της εξέτασης καθώς
στηρίζεται στη μικροσκοπική παρατήρηση, η ευαισθησία και η αξιοπιστία της
εξέτασης είναι εξαιρετική, ενώ μικρές
πιθανότητες ψευδώς αρνητικών αποτελεσμάτων καλύπτονται από την
περιοδικότητα της επανεξέτασης κάθε 2 – 3 χρόνια ενώ το μικρό ποσοστό ψευδώς
θετικών επανελέγχεται ή διασταυρώνεται με τις συμπληρωματικές μεθόδους. (Kauffman 2013)
Ποσοστό
διενέργειας προληπτικών εξετάσεων κατά κοινωνικοοικονομική τάξη, στην Ελλάδα
|
Προληπτική εξέταση
|
Κοινωνικοοικονομική τάξη
|
||||||||
|
Ανώτερη
|
Μέση προς ανώτερη
|
Μέση προς κατώτερη
|
Κατώτερη
|
Σύνολο
|
|||||
|
Μέτρηση αρτηριακής πίεσης
|
93,0%
|
85,6%
|
84,8%
|
82,5%
|
84,9%
|
||||
|
Ηλεκτροκαρδιογράφημα
|
73,7%
|
71,2%
|
67,3%
|
66,9%
|
68,0%
|
||||
|
Μέτρηση χοληστερόλης
|
84,2%
|
75,7%
|
70,3%
|
73,3%
|
72,8%
|
||||
|
Μέτρηση σακχάρου
|
84,2%
|
74,8%
|
71,6%
|
75,2%
|
74,0%
|
||||
|
Μέτρηση PSA
|
41,4%
|
19,0%
|
23,5%
|
19,7%
|
22,6%
|
||||
|
Δακτυλική εξέταση
|
37,9%
|
14,5%
|
13,4%
|
8,2%
|
13,2%
|
||||
|
Κυτταρολογική εξέταση Παπανικολάου
|
85,7%
|
78,7%
|
68,6%
|
65,8%
|
69,4%
|
||||
|
Μαστογραφία
|
50,0%
|
57,4%
|
41,6%
|
41,9%
|
43,6%
|
||||
|
Ψηλάφηση μαστού (από γιατρό)
|
81,5%
|
74,5%
|
54,9%
|
52,5%
|
57,1
|
||||
Πίνακας 1 (Τούντας
2007)
Όπως παρατηρούμε στον
πίνακα υπάρχει σημαντική διαφοροποίηση
στο ποσοστό των γυναικών και των αντρών που κάνουν χρήση προληπτικών εξετάσεων
ανάλογα με την κοινωνικοοικονομική τάξη. Τις μεγαλύτερες διαφορές τις
παρατηρούμε στους άντρες όπου υπάρχει διακύμανση από 37,9% έως 8,2% για τη δακτυλική εξέταση και από
41,4% έως 19,7% για τη μέτρηση του psa. Από την άλλη, στις γυναίκες παρατηρούμε μια μεγαλύτερη
ευαισθητοποίηση ως προς τη χρήση προληπτικών εξετάσεων με 85,7% έως και 65,8%
στη διενέργεια παπ τεστ και μια μικρότερη διακύμανση στις μαστογραφίες με ένα
ποσοστό 50 % έως 41,9%.
Αυτές οι διακυμάνσεις εξηγούν
το διπλάσιο σε ποσοστό κίνδυνο που αντιμετωπίζουν τα άτομα που ζουν σε συνθήκες
κοινωνικού αποκλεισμού καθώς η δυσκολία πρόσβασης οδηγεί στην αδυναμία αποφυγής
ανάπτυξης σοβαρών ασθενειών.
Τα προγράμματα αγωγής υγείας
δεν μπορούν να αλλάξουν την κοινωνικοοικονομική κατάσταση αλλά μπορούν
στοχευόμενα να αλλάξουν τις πεποιθήσεις σε όλα τα κοινωνικοοικονομικά επίπεδα.
Για να διευρυνθεί ο αριθμός
των γυναικών που κάνουν χρήση του τεστ παπ, πρέπει να αναλυθεί η συμπεριφορά
τους και να ενδυναμωθούν οι παράγοντες που τις οδηγούν στην υιοθέτηση της
τακτικής χρήσης του. Χρήσιμο εργαλείο γι’ αυτή την ανάλυση αποτελούν τα
«κοινωνικογνωστικά μοντέλα». Υπάρχουν πολλά μοντέλα πρόβλεψης συμπεριφοράς με
επικάλυψη των βασικών του στοιχείων τα οποία όλα αξιολογούν τις υποκειμενικές
αντιλήψεις για τις συνέπιες που έχει μια συμπεριφορά με στόχο την υγεία. Ένα
από τα πιο διαδεδομένα στην κατανόηση της συμπεριφοράς σε σχέση με τις
προληπτικές εξετάσεις είναι το Μοντέλο Πεποιθήσεων για την Υγεία.
Μοντέλο
Πεποιθήσεων για την Υγεία - ΜΠΥ (Health Belief Model - HBM)
Το μοντέλο ανήκει στη γενική
κατηγορία των θεωριών Προσδοκίας Αξίας. Σχεδιάστηκε το 1950 για να γίνουν
κατανοητοί οι λόγοι που δεν πραγματοποιούνται τακτικοί έλεγχοι για την πρόληψη
ασθενειών. Αξιολογεί ως δύσκολα τροποποιήσιμες τις δημογραφικές όπως είναι η
οικονομική κατάσταση, η μόρφωση, το φύλο, η ηλικία και στοχεύει σε μια
διαστρωματική τροποποίηση των πεποιθήσεων. Οι πεποιθήσεις είναι μετρήσιμες και
εκφράζονται με την υιοθέτηση ή την απόρριψη των προληπτικών εξετάσεων. (Κουλιεράκης 2000)
Το μοντέλο στηρίζεται σε δυο
πυλώνες. Ο πρώτος παρουσιάζει την Υποκειμενική Αίσθηση Τρωτότητας που στην
περίπτωση του τεστ παπ εκφράζει την αντίληψη που έχουν για την πιθανότητα
εμφάνισης καρκίνου στον τράχηλο της μήτρας και την Υποκειμενική Αίσθηση
Σοβαρότητας. Η αίσθηση σοβαρότητας παρουσιάζει τις πεποιθήσεις για τις πιθανές
συνέπιες από την εμφάνιση καρκίνου.
Στο δεύτερο πυλώνα,
εκφράζεται η Υποκειμενική Αίσθηση για τα Οφέλη που έχει η υιοθέτηση μιας συμπεριφοράς
όπως είναι το τεστ ΠΑΠ και την Υποκειμενική Αίσθηση για τα Εμπόδια που θα
συναντήσει κατά τη διενέργειά του ή κατά την πρόσβαση σε αυτό.
Η αρχική παραίνεση για την
αξιολόγηση μιας κατάστασης από έναν ασθενή μπορεί να είναι εσωτερική, αν
υπάρχουν συμπτώματα ή εξωτερική όταν δέχεται επιρροές από το σύστημα υγείας,
τον Ιατρό ή τα ΜΜΕ.
Συμφώνα
με το μοντέλο, οι γυναίκες που θεωρούν σοβαρή αλλά ιάσιμη ασθένεια την εμφάνιση
νεοπλασίας και πιστεύουν πως έχουν πιθανότητες να προσβληθούν λόγω
προγενέστερων διαγνώσεων, ηλικίας ή οικογενειακού ιστορικού τόσο πιο πιθανό
είναι να κάνουν τεστ ΠΑΠ αν δεν υπάρχουν μεγάλα εμπόδια στη διενέργειά του.
( Lefevere 2011 )
Οι παρεμβάσεις που βοηθούν στην υιοθέτηση προφυλάξεων για την
αντιμετώπιση του επερχομένου κίνδυνου μεγιστοποίησης της εγρήγορσης είναι οι
εκστρατείες ενημέρωσης, οι συμβουλές από φίλους και η υπόμνηση από τους
θεράποντες ιατρούς, τους νοσηλευτές και τις μαίες. (Χαραλάμπους 2010)
Το
μοντέλο των πεποιθήσεων για την υγεία και το τεστ ΠΑΠ
Η Υποκειμενική Αίσθηση Τρωτότητας και
Σοβαρότητας είναι πολύ διαφορετική σε κάθε περιοχή και συνδέεται με τις
πολιτιστικές και εθνολογικές παραμέτρους.
Ο καρκίνος
του τραχήλου της μήτρας αποτελεί την πρώτη αιτία θανάτου σε πληθυσμούς που ζουν
στην Υποσακχάρια Αφρική (Rositch 2012), σε μειονοτικούς
ισπανόφωνους πληθυσμούς και στις αναπτυσσόμενες χώρες. Κυριότερη αιτία αποτελεί
η βαθιά ριζωμένη πεποίθηση ότι ο καρκίνος δεν μπορεί να προβλεφτεί, δεν μπορεί
να θεραπευτεί και ότι αυτός αποτελεί τη Θεία τιμωρία που είναι ταυτόσημη με το
θάνατο. (Baheiraei 2011, Behbakht 2004)
Αυτή
η μοιρολατρία οδηγεί σε μια παθητική στάση και αποφυγή κάθε εξέτασης που
θα μπορούσε να οδηγήσει σε έγκαιρη πρόβλεψη και θεραπεία. (Aswathy
2010 ,Seumaninoa 2008)
Σε ανεπτυγμένες χώρες εντοπίζονται μειωμένα ποσοστά χρήσης
του Τεστ ΠΑΠ σε μειονοτικούς πληθυσμούς που μεταφέρουν τις δοξασίες της
περιοχής προέλευσής τους αλλά και σε γυναίκες που έχουν άγνοια για τη
χρησιμότητα του τεστ παπ ή σε γυναίκες που έχουν λανθασμένες πεποιθήσεις λόγω
ημιμάθειας. (Coughlin
2002)
Αυτή η ημιμάθεια
αναπτύσσει πρότυπα που συνδέουν την εμφάνιση ενός θετικού αποτελέσματος με
έντονο φόβο για πιθανή αφαίρεση των αναπαραγωγικών τους οργάνων (Ma 2013), τη συνύπαρξη καρκίνου με άσωτη ζωή
ή αποκλείουν την πιθανότητα ύπαρξης σε γυναίκες που τηρούν κανόνες υγιεινής(Lee-Lin 2007), σε αυτές που δεν είναι
σεξουαλικά ενεργές και στις ομοφυλόφιλες. Στις τελευταίες έρευνες που έγιναν σε
λεσβιακή κοινότητα στο Ισραήλ παρατηρήθηκε πως μόνο μια στις 5 είχε
πραγματοποιήσει τεστ παπ, ποσοστό πολύ μικρότερο από το γενικό πληθυσμό του Τελ
Αβίβ. (Natan 2009)
Όταν υπάρχει ενημέρωση από τον θεράποντα ιατρό ή από ΜΜΕ ή
από σημαίνοντα άτομα στην τοπική κοινωνία αυξάνεται άμεσα η αίσθηση για τα
οφέλη που έχει το τεστ ΠΑΠ. Παρόλα αυτά, υπάρχει η ανάγκη αξιολόγησης των
πιθανών εμποδίων για την πραγματοποίησή του. ( Lefevere 2011 )
Τα εμπόδια είναι διαφορετικά
ανάλογα με την υπό εξέταση περιοχή.
Σε μελέτη που έγινε στο Περού, υπάρχει έντονος φόβος και
αίσθημα ντροπής για τη διαδικασία(Levinson 2013), ενώ σε
ισλαμικές χώρες θεωρείται ως κοινωνικά απαράδεκτη η επίσκεψη άγαμων γυναικών σε
γυναικολόγο. Στις ισλαμικές Χώρες, οι έγγαμες γυναίκες έχουν δικαίωμα στο Τεστ
αλλά συχνά δεν έχουν οικογενειακή υποστήριξη. (Naish 1994)
Όταν αποφασίσουν να το πραγματοποιήσουν και δεν υπάρχει
γυναίκα για να διεξάγει τη λήψη, αυτή πραγματοποιείται με τη χρήση καθρέπτη
ώστε να μην έχει ο ιατρός άμεση οπτική επαφή με την περιοχή. (Scarinci 2011,Sharron 2010)
Στις ανεπτυγμένες χώρες
υπάρχουν λιγότερες κοινωνικές προκαταλήψεις και τα εμπόδια σχετίζονται με τις
δυσκολίες στην επικοινωνία των μειονοτικών πληθυσμών με το σύστημα υγείας αλλά
και σε οικονομικούς παράγοντες όταν δεν υπάρχει ασφαλιστική κάλυψη λόγω
ανεργίας ή αδήλωτης εργασίας. Η ύπαρξη μειονοτικών ομάδων σε μια χώρα με
οργανωμένο σύστημα πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, δεν έχει πάντα αρνητικά
αποτελέσματα. (Hoai 2007, Jones 2006)
Πολλές φορές η ενημέρωση των πολιτικών ή
θρησκευτικών ηγετών μιας τέτοιας ομάδας μπορεί να οδηγήσει σε μαζική συμμετοχή
σε προγράμματα προληπτικών εξετάσεων ή στη χρηματοδότηση από τις ανωτέρω ομάδες
όπως γίνεται σε πολλές εβραϊκές κοινότητες. (Κάρλου 2009)
Επιπρόσθετο εμπόδιο μπορεί
να αποτελέσει η άγνοια για το πού μπορεί να πραγματοποιηθεί το Τεστ (Esin 2011), η ασφαλιστική κάλυψη του κόστους(Todorova 2009), η αδυναμία λήψης
άδειας από την εργασία ή η απουσία δυνατότητας φύλαξης των παιδιών για την
ημέρα διενέργειας του τεστ. (Seow 2011 )
Σχεδιασμός
ενημερωτικού προγράμματος
Για να πραγματοποιηθεί
μια παρέμβαση πρέπει να μελετηθεί η κατάσταση του πληθυσμού με χρήση στατιστικών δεδομένων για τη
νοσηρότητα του πληθυσμού, για την παρουσία μεταναστών και μειονοτικών
πληθυσμών, για τη μέχρι τώρα συμμετοχή τους σε προγράμματα πρόληψης, για τους
τοπικούς παράγοντες όπως η εκκλησία, οι
πολιτιστικοί σύλλογοι, οι δημοτικές κοινότητες που έχουν κύρος στην περιοχή και
για την ύπαρξη τοπικών μέσων ενημέρωσης για τη διαφήμιση της εκστρατείας.
Όταν θα έχουν αξιολογηθεί οι ανωτέρω
μεταβλητές αποφασίζεται η επικοινωνία στο πιο φιλικό γι’ αυτούς χώρο με τη
συνδιοργάνωση της εκδήλωσης με τον πιο δυναμικό φορέα της περιοχής. Στην
περίπτωση των αλλοδαπών εξετάζεται η έκδοση φυλλαδίων σε ξένη γλώσσα. Πριν
ξεκινήσει το πρόγραμμα, πρέπει να αναπτυχτεί ένα ερωτηματολόγιο που θα
αναδείξει τις πεποιθήσεις ενός επιλεγμένου αριθμού ατόμων από τη συγκεκριμένη
περιοχή. Αυτή η δημοκοπική προσέγγιση θα μας καταδείξει τα γνωστικά ελλείμματα
αλλά και τα εμπόδια που υπάρχουν. Η δράση πρέπει να έχει ως στόχο την ενημέρωση
και την άρση των προκαταλήψεων, αλλά και την ενημέρωση με απλά λογία για τις
προληπτικές εξετάσεις.
Η ενημερωτική παρέμβαση μπορεί εύκολα με τη
διαμόρφωση κατάλληλου χώρου να συνδυαστεί με την πραγματοποίηση της εξέτασης.
Επιτυχημένη θα είναι η παρέμβαση όταν θα έχει
πραγματοποιηθεί αλλαγή, τόσο σε επίπεδο διοίκησης και ιατρικής κοινότητας, όσο
και σε επίπεδο ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινωνικού συνόλου. (Ceber 2010)
Η αλλαγή αυτή θα έχει μόνιμα θετικά αποτελέσματα αν
συνδυαστεί με μια αποτελεσματική και προσβάσιμη Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας με
μόνιμα εκπαιδευτικά προγράμματα για τους επαγγελματίες υγείας. (Seow 2011 )
Τα εκπαιδευτικά προγράμματα για τους επαγγελματίες υγείας
ιατρούς, μαίες και νοσηλευτές έχουν εξαιρετική σημασία γιατί η δική τους
παραίνεση για προληπτικές εξετάσεις θεωρείται ως ο πιο κρίσιμος παράγοντας για
την εφαρμογή τους, μιας και η άποψή τους και ο δικός τους τρόπος ζωής αποτελεί
παράδειγμα προς μίμηση. (Thomas 2005)
Συμπέρασμα
Το Μοντέλο πεποιθήσεων για την υγεία
δίνει έμφαση στις ατομικές γνωστικές διεργασίες και αποτελεί το κατάλληλο
θεωρητικό υπόβαθρο για τον σχεδιασμό προγραμμάτων που έχουν στόχο την πρόληψη. Κατά την πρακτική
εφαρμογή του μετασχηματίζεται η θεωρητική γνώση σε πραγματική παρέμβαση.
Χρηστική εφαρμογή του μπορεί να γίνει με το τεστ Παπανικολάου, ένα τεστ που
έχει γίνει αποδεκτό από την ιατρική κοινότητα ως εργαλείο εκλογής γιατί
αποτελεί έναν αξιόπιστο και οικονομικό τρόπο για την πρώιμη διάγνωση καρκίνου του τραχήλου της μήτρας.
ΕΛΛΗΝΙΚΗ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- 1. Τούντας Γιάννης και συνεργάτες, « H υγεία του Ελληνικού πληθυσμού», Αθήνα 2007, p 65, www.neaygeia.gr/pdf/ygeia_tou_ellinikou_plithusmou.pdf
- 2. Αγοραστός Θ. , «Περαιτέρω αντιμετώπιση ενός μη φυσιολογικού τεστ Παπανικολάου», ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥ ΙΟΥ ΤΩΝ ΘΗΛΩΜΑΤΩΝ (HPV), http://www.hpv-info.gr , 19/5/2007
- 3. Κουλιεράκης Γ., Ο. Μεταλληνού, Π. Πάντζου, «Κοινωνιολογική και Ψυχολογική προσέγγιση των Νοσοκομείων/ Υπηρεσιών Υγείας» Τόμος Β ΕΑΠ, Πάτρα, 2000.; 32-51,73
- 4. Κάρλου Χρυσούλα, Ράμμου Πανωραία, «Η Επίδραση της Κουλτούρας στον Προσυμπτωματικό Έλεγχο του Ουροποιογεννητικού και Πεπτικού Καρκίνου», ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ 2009, 48(4): 367–378 • NOSILEFTIKI 2009, 48(4): 367–378
- Τριχόπουλος Δ - Καλαποθάκη Β - Πετρίδου Ε., «Προληπτική ιατρική & Δημόσια Υγεία» Αθήνα 2000, Ιατρικές Εκδόσεις «Ζήτα»
5.
Χαραλάμπους Α., Τσίτση Θ., «Η αναγνώριση των παραγόντων που συμβάλλουν
στη συστηματική χρήση του προφυλακτικού, για την πρόληψη ανεπιθύμητης
εγκυμοσύνης και σεξουαλικώς μεταδιδομένων νοσημάτων με βάση το Μοντέλο
Πεποιθήσεων για την Υγεία» ARCHIVES OF HELLENIC MEDICINE 2010, 27(3):449-459
1.
Aswathy S., Mariya Amin Quereshi, Beteena Kurian, and K. Leelamoni, «Cervical cancer screening: Current knowledge
& practice among women in a rural population of Kerala», India Published
online 2010 August 9.Indian J Med Res. 2012 August; 136(2): 205–210.
2.
Baheiraei A, Mirghafourvand M,Mohammadi E,Nedjat S,Charandabi SM,Rajabi F,Majdzadeh R., «Health-promoting behaviors and social support
of women of reproductive age, and strategies for advancing theirhealth:
protocol for a mixed methods study», BMC Public Health. 2011 Mar 28;11:191. doi: 10.1186/1471-2458-11-191
3.
Behbakht K, Lynch A, Teal S, Degeest K, Massad S., «Social and cultural barriers to Papanicolaou test screening in an
urban population» Obstet Gynecol. 2004 Dec;104(6):1355-61
4.
Ceber E, Turk M, Ciceklioglu M., «The effects of an educational program on
knowledge of breast cancer, early detection practices and health beliefs of
nurses and midwives». J Clin
Nurs. 2010 Aug;19(15-16):2363-71
5.
Coughlin
SS, Wilson KM «Breast and cervical cancer screening among migrant and seasonal
farmworkers: a review». Cancer Detect Prev. 2002;26(3):203-9.Prev Med.1995 Mar;24(2):134-41.
6.
Esin MN, Bulduk S,Ardic A.Thomas VN, Saleem T,Abraham R.«Beliefs about cervical cancer screening among
Turkish married women. » Journal
of Cancer Education, September 2011,Volume 26,Issue 3,pp 510-515
7.
Frances
Lee-Lin, Marjorie Pett, Mstat, Usha Menon, Sharon Lee, Lillian Nail, Kathi
Mooney,Joanne Itano «Cervical Cancer Beliefs and Pap Test Screening Practices
Among Chinese American Immigrants»,Onc Nurs Forum 2007 nov p 1203 1209
8.
H. Hoai Do, Victoria M. Taylor,Nancy Burke,Yutaka Yasui, Stephen M. Schwartz, J. Carey Jackson, «Knowledge about Cervical Cancer Risk
Factors, Traditional Health Beliefs, and Pap Testing Among Vietnamese American
Women», Journal of Immigrant and Minority Health,April 2007, Volume 9, Issue 2, pp 109-114
9.
Jones DE,Weaver MT,Grimley D,Appel SJ,Ard J., «Health belief model perceptions, knowledge of heart disease, and its
risk factors in educated African-American women: an exploration of the
relationships of socioeconomic status and age» J Natl Black Nurses Assoc. 2006 Dec;17(2):13-23
10.
Kauffman
RP, Griffin SJ, Tullar Pe, « Current Recommendations for Cervical Cancer
Screening: Do They Render the Annual Pelvic Examination Obsolete?». Med Princ
Pract. 2013 Jan 15
11.
Lefevere E,Hens N,Theeten H,Van den Bosch K,Beutels P,De Smet F,Van Damme P., «Like mother, like daughter? Mother's
history of cervical cancer screening and daughter's Human Papillomavirus
vaccine uptake in Flanders (Belgium)» Vaccine.2011 Oct 26;29(46):8390-6. doi: 10.1016/j.vaccine.2011.08.039. Epub 2011
Aug 19
12.
Levinson
KL,A buelo C, Chyung E, Salmeron J, Belinson SE, Sologuren CV, Ortiz CS,Vallejos MJ, Belinson JL., «The Peru cervical cancer prevention study
(PERCAPS): community-based participatory research in Manchay, Peru.» Int J Gynecol Cancer. 2013 Jan;23(1):141-7. doi:
10.1097/IGC.0b013e318275b007
13.
Ma GX, Gao W,Fang CY,Tan Y,Feng Z,Ge S,Nguyen JA. «Health beliefs associated with cervical
cancer screening among vietnamese Americans». J Womens Health (Larchmt).2013 Mar;22(3):276-88. doi:
10.1089/jwh.2012.3587. Epub 2013 Feb 21
14.
Naish
J. ,J. Brown, and B. Denton, « Intercultural consultations: investigation
of factors that deter non-English speaking women from attending their general
practitioners for cervical screening». BMJ. 1994 October 29;309(6962):
1126–1128.
15.
Natan
M Ben- , Adir O., «Screening for cervical cancer among Israeli lesbian women» Int Nurs Rev. 2009 Dec;56(4):433-41. doi: 10.1111/j.1466-7657.2009.00728.x.
16.
Rositch F Anne., Gatuguta Ann,Robert Y. Choi,Brandon L. Guthrie,Romel D. Mackelprang,Rose Bosire,Lucy Manyara,James N. Kiarie,Jennifer S. Smith,Carey Farquhar, «Knowledge and Acceptability of Pap Smears,
Self-Sampling and HPV Vaccination among Adult Women in Kenya», PLoS One.
2012;7(7): e40766.
17. Pontén Jan, Hans-Oiov Adami,
Reinhold Bergström, Joakim Dillner, Lars-Gösta Friberg, Leif Gustafsson, Anthony
B. Miller,D. Max Parkin, Par Sparén, Dimitrios Trichopoulos, «Strategies for
global control of cervical cancer» Int J Cancer, 60, 1-26, 1995
18.
Scarinci IC, Bandura L,Hidalgo B, Cherrington A., «Development of a theory-based (PEN-3 and
Health Belief Model), culturally relevant intervention on cervical cancer
prevention among Latina immigrants using intervention mapping » Health Promot Pract. 2012 Jan;13(1):29-40. doi:
10.1177/1524839910366416. Epub 2011 Mar 21.
19.
Sharron SK Leung, Ivy Leung «Cervical cancer screening: knowledge, health
perception and attendance rate among Hong Kong Chinese women», Int J Womens
Health. 2010; 2: 221–228.PMCID: PMC3461731
21.
Seumaninoa Puaina, Daniel F. Aga,Daniel Pouesi,F. Allan Hubbell, «Impact of traditional Samoan lifestyle
(fa’Samoa)on cancer screening practices», Cancer Detect Prev.2008;32(Suppl 1): S23–S28. published online 2008 March 14.doi:10.1016/j.cdp.2007.04.012
22.
Thomas Veronica Nicky, Saleem Tariq, Abraham Rachel
«Barriers to effective uptake of cancer screening among Black and
minority ethnic groups. », Int J Palliat Nurs. 2005 Nov;11(11):562, 564-71.
23.
Todorova I,Baban A,Alexandrova-Karamanova A,Bradley J., «Inequalities in cervical cancer screening
in Eastern Europe: perspectives from Bulgaria and Romania», Int J Public Health. 2009;54(4):222-32. doi:
10.1007/s00038-009-8040-6.
24.
Tonani
Marcela, Campos de Carvalho Emilia, «Cancer risk and preventive behavior:
persuasion as an intervention strategy», Rev. Latino-Am. Enfermagem vol.16no.5
Ribeirão Preto Sept./Oct. 2008
